In onze kerkdiensten staat Gods Woord centraal. Het gaat in de preek om de inhoud van de tekst! En elke tekst heeft zijn eigen karakter. Het is belangrijk dat de specifieke eigenschappen van de tekst in de preek goed naar voren komen. Het is goed om daar bij het luisteren ook op te letten. Graag wil ik proberen dat voor jou wat duidelijker te maken, wat je hierbij hopelijk van pas komt.
Met de tekst van de Bijbel moeten er in de preek twee dingen gebeuren: hij moet worden uitgelegd en hij moet worden toegepast. Bij de uitleg moet de dominee moeilijke woorden duidelijk maken. Hij zal toelichten wat andere verzen uit het hoofdstuk over de tekst te zeggen hebben. Ook zal hij ingaan op kernzaken die je moet weten om de tekst te kunnen begrijpen. Denk bijvoorbeeld aan de Babylonische ballingschap. Het kan zijn dat die niet in de tekst wordt genoemd, maar dat het voor het goede begrip wel nodig is om daar iets van te weten. Na de uitleg moet de tekst ook worden toegepast. De tekst heeft een boodschap voor onze tijd en voor ons persoonlijk leven. De dominee moet deze boodschap niet alleen duidelijk maken, maar ook in naam van Zijn zender aan de harten van de hoorders leggen.
Laten we de beide punten eens beter bekijken.
1. Vraag je af hoe de eigenheid van een tekst bij de uitleg blijkt. Het is bijvoorbeeld belangrijk uit welk soort Bijbelboek de tekst is genomen. Er zijn Bijbelboeken die geschiedenissen vertellen, zoals Genesis en Lukas. Er zijn ook Bijbelboeken die gaan over de toekomst van het volk Israël, zoals de profetieën van Jesaja. De Bijbelboeken Job, Psalmen, Spreuken, Prediker en Hooglied zijn dichterlijke boeken. Tijdens preken uit deze laatstgenoemde boeken zal het gaan over levenswijsheid die de Heere alleen kan geven. Dan heb je nog de leerstellige boeken. Bekende voorbeelden daarvan zijn de brieven van Paulus. Als de preek gaat over zo’n Bijbelboek, zal in de preek vooral worden uitgelegd wat de Bijbel leert en staat er dus geen geschiedenis centraal. De Bijbel besluit met een boek over de eindtijd: de Openbaring van Johannes. In een preek over een tekst uit dat Bijbelboek gaat het over de tijd waarin wij leven, over onze toekomst en de kenmerken van de tijd.
2. Welke boodschap wordt er meegegeven bij de tekst? Als het goed is, gaat het in de toepassing om de boodschap die bij déze tekst hoort. De eigenheid van de tekst moet dus doorklinken in de toepassing. Het kan zijn dat de tekst bepaalt bij de grootheid van God; dan moet dat ook centraal staan in de toepassing. Spreekt de tekst van schuld, dan moet in de toepassing de oproep van boete en bekering klinken. Spreekt de tekst van Gods genade, dan mag de aansporing om Hem te zoeken en tot Hem te vluchten niet ontbreken. Maar in een goede toepassing gaat het niet alleen over wat er moet gebeuren, dan gaat het ook over hoe de Heere dat werkt. Genade komt immers alleen van Hem. En is de Heilige Geest niet Degene Die toepast? (Johannes 16:14,15) Wat zijn er veel gaven van Hem te verkrijgen. Uit elke tekst blijkt dat opnieuw!
Terug naar jouw vraag. Is de preek altijd hetzelfde? Zoals je merkt, zijn er veel verschillen op te merken. Hopelijk heb je wat aan de luistertips die ik noemde. Maar uiteindelijk gaat het in de preek wel steeds om dezelfde zaken. Twee wil ik er aan je meegeven. Calvijn vroeg: ‘Hoe komt God aan Zijn eer?’ Ook MacCheyne stelt in zijn lied ‘Eens was ik een vreemd’ling’ zo’n belangrijke vraag. ‘Mijn ziel doorziet gij wel uw lot? Hoe zult ge rechtvaardig verschijnen voor God?’ Met welke vraag luister jij naar de preek?
Ds. G.W.S. Mulder